ԵՐԵՎԱՆ, ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 6 , 24 News
«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Նոյեմբերի 9-ից գրեթե մեկ տարի անց հայ հասարակությունն արձանագրեց այն, ինչ կատարվեց պատերազմի հետևանքով: Այսինքն, հիմա պատերազմում ունեցած պարտությունն Ադրբեջանը փորձում է կապիտալիզացնել այնքան, որքան հնարավոր է. մենք ականատես ենք, թե ինչպես են կարողանում ձևակերպել իրենց հաղթանակը:
«Փաստի» հետ զույցում նման կարծիք հայտնեց քաղաքագետ Երվանդ Բոզոյանը՝ անդրադառնալով 2020 թ. նոյեմբերի 9-ից հետո առկա իրավիճակին:
«Կապիտուլ յացիայից մեկ տարի անց մենք տեսանք ու հասկացանք, թե պատերազմում պարտությունն ինչ բացասական հետևանքներ է բերում դիվանագիտական ճակատում: Ի վերջո, որպես ժողովուրդ, մենք պետք է հասկանանք, որ, ընդհանուր առմամբ, դիվանագիտական ճակատում հաջողություն ունենալը հնարավոր է այն դեպքում, երբ դու ունես ուժեղ թիկունք՝ ի դեմս ուժեղ տնտեսության, ուժեղ, միասնական հասարակության, էֆեկտիվ քաղաքական համակարգի ու ուժեղ դաշնակիցների: Իսկ ի՞նչ արեց այս իշխանությունը. առհասարակ, երեք տարվա ընթացքում կազմաքանդեց հասարակության միասնությունը, հասարակությանը բաժանեց սևերի և սպիտակների: Նաև փչացրեց հարաբերությունները ռազմավարական դաշնակիցների հետ ու առնվազն անվստահություն առաջացրեց իր պահվածքով: Մենք ականատես եղանք դետալների, որոնք Փաշինյանի իշխանությունը որպես անկախ դրսևորում էր ներկայացնում՝ ցույց տալու, թե իբր նա նորովի է ուզում ներկայացնել Հայաստանը: Բացի այդ, այս իշխանությունն ամեն ինչ արեց, որ բանակցային գործընթացը փլուզվի, ինչի հետևանքով Ադրբեջանը և Թուրքիան ագրեսիա սկսելու լեգիտիմ իրավունք ստացան: Այս վերջին մեկ տարվա ընթացքում մենք այս ամենի հետևանքներն ենք տեսնում»,-ասաց քաղաքագետը:
Նրա խոսքով, այս ամենի հետևանքը, մեծ հաշվով, այն սխալ քաղաքականությունն էր, որն իրականացնում էր այս իշխանությունը: «Մյուս կողմից՝ պատերազմից հետո ցանկացած նորմալ երկրում առաջանում է փոփոխության պահանջ, այն է՝ իշխանությունը չի կարող երկար շարունակել պաշտոնավարումը, քանի որ պատերազմի պարտությունն իր վրա է գրվում, քանի որ այդ իշխանությունը դառնում է ոչ լեգիտիմ»,- ասաց Բոզոյանը՝ շեշտելով, որ մեկ տարվա ընթացքում, ցավոք, իշխանափոխության չհասնելը մեծագույն մինուս է:
Անդրադառնալով առաջիկայում հնարավոր եռակողմ հանդիպմանն ու նոր փաստաթղթերի հնարավոր ստորագրման շուրջ մտահոգություններին՝ քաղաքագետը նշեց. «Մտահոգությունների պատճառն առաջին հերթին այս իշխանությունների նկատմամբ առկա անվստահությունն է: Այս իշխանությունը նախ՝ թույլ բանակցող է, երկրորդ՝ անընդհատ սուտ է խոսել: 44-օրյա պատերազմի ընթացքում այս իշխանությունը փաստացի ամեն ինչ ճիշտ հակառակ ձևով էր ներկայացնում: Վերջում հասարակությունը հաղթանակ էր սպասում, պարզվեց՝ խայտառակ պարտություն էր:
Սուտ խոսելն ու թույլ բանակցային գործընթաց տանելը հասարակության մոտ իշխանության նկատմամբ խոր անվստահություն է առաջացրել, այդ պատճառով անընդհատ կա վատ սպասում առ այն, որ այս իշխանությունն ինչ-որ փաստաթուղթ է ստորագրելու, որը ճակատագրական հետևանք է ունենալու Հայաստանի և Արցախի համար: Հիմա թե իրականում ինչ փաստաթուղթ են ստորագրելու, ինչ գործընթաց կա, դժվար է խոսել այդ ամենի շուրջ, քանի որ ամեն ինչ ասեկոսեների մակարդակով է: Բայց մեկ բան է պարզ՝ Հայաստանն ու Ադրբեջանը, փաստորեն, պետք է առաջ տանեն սահմանների դեմարկացիայի ու դելիմիտացիայի հարցը: Սա օբյեկտիվ անհրաժեշտություն է: Բայց մյուս կողմից՝ հայկական կողմն ամեն ինչ պետք է անի, որ դա չվտանգի Արցախի խնդիրը: Եթե Արցախի խնդիրը վտանգվի, լուրջ հարված կլինի հայության համար:
Այսինքն, այստեղ դիլեմայի խնդիր կա. ինչպե՞ս տանել դելիմիտացիայի և դեմարկացիայի հարցը, որ միաժամանակ չվտանգենք Արցախի խնդիրը: Թեպետ կան շրջանակներ, որոնք ասում են, որ Ադրբեջանի հետ դելիմիտացիայի, դեմարկացիայի գործընթացի ընդհանրապես չարժե գնալ, բայց մյուս կողմից՝ դա պահանջում են հիմնականում բոլոր խաղացողները, այսինքն՝ ԱՄՆ-ը, ՌԴ-ն, ԵՄ-ն: Պահանջում են, որ սահմանագծում, սահմանազատում լինի՝ հետագայում հնարավոր կոնֆլիկտներից խուսափելու համար: Այս առումով սա կարևոր գործոն է»:
Երվանդ Բոզոյանի խոսքով, իշխանությունը պետք է այնպես անի, որ այդ գործընթացի հետևանքով վնասներ ու կորուստներ չլինեն. «Մինչդեռ, քանի որ իշխանության հանդեպ վստահություն չկա, դժվար է ասել՝ կկարողանա՞ն լուծել այդ խնդիրը, թե՞ ոչ, կամ որքանո՞վ էֆեկտիվ կլուծեն: Դեմարկացիայի ու դելիմիտացիայի գործընթացն իրականում բարդ է: Մինչ օրս Հայաստանի և Վրաստանի սահմաններն ընդամենը մոտ 62 տոկոսով են ճշգրտված, նույնը կարելի է ասել Ադրբեջանի և Վրաստանի, ՌԴ-ի և Ադրբեջանի սահմանների մասին: Չկան երկրներ, որոնք 100 տոկոսով ճշգրտել են իրենց սահմանները:
Մեր պարագայում ՀՀ սահմաններն էլ հնարավոր չէ 100 տոկոսով ճշգրտել, նույնիսկ եթե որպես հիմք ընդունեն Խորհրդային Միության քարտեզները, ինչին հղում են անում իշխանության ներկայացուցիչները: Իրականում խնդիրը հետևյալն է. պետք է հասկանալ՝ դրանից հետո այդ երկու երկրների միջև ի՞նչ զարգացում է լինելու՝ պատերա՞զմ, սառը պատերա՞զմ, թե՞ համագործակցություն: Եթե այդ գործընթացն ավարտվի այնպես, որ նորից պատերազմի վտանգ առաջանա, ապա տարածաշրջանն այս անգամ կարող է հայտնվել լուրջ ցնցումների մեջ, կվերածվի երկրորդ Սիրիայի, իսկ Երևանն ու Բաքուն պատերազմի թատերաբեմ կդառնան»:
Նրա խոսքով, սակայն, այս պահի դրությամբ նման սցենարի զարգացման հնարավորությունը շատ հեռու է իրականություն դառնալուց. «Նման սցենար չեն ուզում ո՛չ Հայաստանում, ո՛չ Ադրբեջանում, ո՛չ Ռուսաստանում, ո՛չ էլ Իրանում: Երկրորդ տարբերակը ջերմ հարաբերությունների հաստատումն է, կոմունիկացիաների բացումը, ինչին ևս չեմ հավատում:Երկարաժամկետ ու սառը հարաբերությունները, չլուծված խնդիրները, կոշտությունը, ի վերջո, զոհերն այնքան շատ են, որ միանգամից ջերմ հարաբերություններ չեն հաստատվի, կոմունիկացիաները միանգամից չեն աշխատի: Կարծում եմ՝ ավելի շատ դանդաղ գործընթաց կլինի, որտեղ անընդհատ կխոսեն սահմանագծման, սահմանազատման մասին, նույնիսկ չեմ բացառում, որ որոշակի ճանապարհներ փորձնական սկսեն աշխատել: Դրանից հետո արդեն դժվար է ասել, թե ինչ գործընթաց է լինելու, ինչ տրամադրություններ են լինելու Հայաստանում, Ադրբեջանում, և, ի վերջո, երկրները երկարաժամկետ պատերազմի՞, թե՞ երկարաժամկետ խաղաղության են պատրաստ լինելու»:
Քաղաքագետը կարծում է, որ Հայաստանն առնվազն պետք է 10, 15, 20 տարի ժամանակ շահի, արդիականացնի իր տնտեսական, քաղաքական համակարգերը. «Նաև նորմալ, ժամանակակից բանակ ձևավորելուց ու լուրջ երկիր դառնալուց հետո կկարողանանք մեր շահերը պաշտպանել:Օրինակ՝ Արցախի խնդիրը հիմա լուծելու դեպքում ի վնաս մեզ կլուծենք, քանի որ, ի տարբերություն Ադրբեջանի, թույլ խաղաթղթեր ունենք: Մենք պետք է ժամանակ շահենք: Այդ տեսանկյունից կարելի է գնալ ցանկացած քայլի, որը, սակայն, չի վտանգի մեր ռազմավարական նպատակները: Մեծ հաշվով, Արցախի հարցը ֆիքսելով՝ պետք է փորձենք որոշ հատվածներում դեմարկացիայի ու դելիմիտացիայի խնդիր լուծել: Միևնույն ժամանակ կարծում եմ, որ Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագիր կնքելը սխալ է, նույնիսկ անիմաստ է դրա մասին խոսել»:
Երվանդ Բոզոյանի խոսքով, միևնույն ժամանակ, պարտված դեմքով իշխանությունը անգամ չի կարող այդ ժամանակը շահել: «Եթե անգամ ենթադրենք, որ այս իշխանությունները կարող են խելքի գալ, հասկանալ, իրենք, միևնույնն է, պարտվել են: Իրենք այնքան են խաբել, այնքան տարածքներ են կորցրել, որ ժողովրդի առնվազն 30 տոկոսի մոտ կայուն անվստահություն ունեն: Մնացած 70 տոկոսն էլ պարզապես «էրոզիայի» է ենթարկվում ու ժամանակի ընթացքում մարդկանց ճնշող մեծամասնությունը մերժելու է այս իշխանությանը: Հայաստանում սպասվում է այդ գործընթացը»:
Մանրամասները՝ թերթի այսօրվա համարում
--00—ՄՀ