Անկախությունից ի վեր՝ Հայաստանի արտաքին անվտանգության համակարգը ձևավորվել էր՝ կենտրոնանալով հիմնականում ռազմական և դիվանագիտական բաղադրիչների վրա։ Արտաքին քաղաքականության գերակա ուղղությունը Ռուսաստանի Դաշնության հետ ռազմավարական գործընկերությունն էր, ինչը դրսևորվում էր ՀԱՊԿ-ում անդամակցությամբ և Հայաստանում ռուսական ռազմական առաքելության ներկայությամբ։ Այդ շրջանի անվտանգային մտածողությունը մեծապես պայմանավորված էր Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությամբ, որի համատեքստում առաջնային տեղ էր զբաղեցնում ռազմական պաշտպանունակության պահպանումը։ Միևնույն ժամանակ, դիվանագիտական ջանքերը հիմնականում ուղղված էին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափում կարգավորման գործընթացի աջակցմանը։

Այսպիսի համակարգի ձևավորման և պահպանման գործում առանցքային դեր ուներ Հայոց բանակը, որը տարիներ շարունակ ընկալվում էր որպես ազգային հպարտության խորհրդանիշ՝ ոչ միայն ռազմական, այլև բարոյահոգեբանական իմաստով։ Իհարկե, պետք է խոստովանել, որ բանակի հանդեպ հասարակության ունեցած անվերապահ վերաբերմունքը, երբեմն կամ գուցե հաճախ չարաշահվում էր ռազմաքաղաքական ղեկավարության որոշակի շերտերի կողմից, քանի որ համակարգային խնդիրները միշտ չէին պատշաճ ու հետևողական լուծումներ ստանում։ Այնուամենայնիվ, կար ձևավորված որոշակի վստահության մթնոլորտ, և բարեփոխումները, թեկուզ դանդաղ, բայց ընթացքի մեջ էին։

Անվտագության գործող համակարգը փաստացի սկսվեց փլուզվել 2018թ.-ին Հայաստանում տեղի ունեցած իշխանափոխությունից հետո։ Նորանշանակ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, նախ՝ բանակի խորքային խնդիրներին համակարգային լուծումներ առաջարկելու փոխարեն, ընտրեց քաղաքական հաշվեհարդարի ուղին՝ թիրախավորելով բանակաշինության գործում մեծ ավանդ և հեղինակություն ունեցող գործիչներին։ Իսկ հայտարարված բանակային բարեփոխումները, ըստ էության, առավելապես բարեփոխումների իմիտացիա էին՝ ուղղված ոչ թե մարտունակության բարձրացմանը, այլ հանրության մոտ փոփոխությունների տպավորության ստեղծմանը։

ՀՀ իշխանությունների՝ պաշտպանության համակարգը քաղաքական գործընթացներին ենթարկելու քաղաքականությունը և արտաքին քաղաքական ուղեգծի կտրուկ փոփոխությունը հանգեցրին Հայաստանի դիրքերի մարգինալացման միջազգային ասպարեզում։ Մասնավորապես Փաշինյանի՝ բանակցային գործընթացը «սեփական կետից» սկսելու հայտարարությունը փաստացի վերացրեց ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում տարիներով կուտակված դիվանագիտական կապիտալը՝ ստեղծելով տպավորություն, թե Հայաստանը հրաժարվում է նախկինում ձեռք բերված համաձայնեցումներից։ Այս անպատասխանատու քայլը հանգեցրեց համանախագահող երկրների՝ ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի՝ առնվազն զգուշավոր հեռացմանը և վստահության էական անկմանը։

Դիվանագիտական մեկուսացումն էլ ավելի սրվեց, երբ ՀՀ իշխանությունները քրեական գործ հարուցեցին ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղար Յուրի Խաչատուրովի նկատմամբ։ Թեև ներսում այն ներկայացվեց որպես իրավական գործընթաց, արտաքին աշխարհում դա ընկալվեց որպես քաղաքական հարձակում դաշնակցային կառույցի նկատմամբ։ Արդյունքում՝ Հայաստանը կորցրեց ոչ միայն ՀԱՊԿ-ում ղեկավարող դիրքը, այլ նաև ազդեցություն և վստահություն դաշնակիցների շրջանակում։

Այս ֆոնին տեղեկատվական դաշտը լցվեց ձևական հաղորդագրություններով ու փիառ-միջոցառումներով, որոնք ավելի շատ շեղեցին հասարակության ուշադրությունը իրական սպառնալիքներից: Արդյունքում՝ կարճ ժամանակ անց Հայաստանը կանգնեց մենակ՝ պատերազմի շեմին, «սևերի ու սպիտակների» բաժանված հասարակությամբ և առանց լուրջ ու արդյունավետ միջազգային աջակցության։

Ադրբեջանի կողմից Արցախի դեմ 2020 թվականին սանձազերծված պատերազմի աղետալի ելքը ենթադրում էր, որ ՀՀ անվտանգության պատասխանատուների համար պետք է դառնար վերարժևորման և համակարգային վերակառուցման ելակետ։ Սակայն իրականությունը վկայեց ճիշտ հակառակը։ Սեփական սխալներն այդպես էլ չվերլուծվեցին, անվտանգության համակարգը համալրվեց անփորձ և ոչ պրոֆեսիոնալ կադրերով, իսկ բանակը փաստացի զրկվեց ռազմավարական ուղղորդումից։ Միևնույն ժամանակ, հասարակությունը շարունակ ենթարկվում է ապատեղեկատվության ազդեցությանը, ինչը խորացնում է ընդհանուր անորոշությունն ու թուլացնում հանրային դիմադրողականությունը։