ԵՐԵՎԱՆ, ՕԳՈՍՏՈՍԻ 11, 24News

«Գեղարդ» գիտավերլուծական հիմնադրամը բողոք–դիմում է հղել Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի նախագահությանը, ՌԴ Բարձրագույն ատեստացիոն հանձնաժողովին (ԲԱՀ) և «Современная научная мысль» ամսագրի տնօրինությանը՝ ամսագրում ակադեմիական և գիտական էթիկայի չափանիշների խախտումների վերաբերյալ։ Այս մասին հայտնում են «Գեղարդ» հիմնադրամից։

Բողոք–դիմումում, մասնավորապես, ասվում է.

«Ռուսաստանյան «Современная научная мысль» (2022–2024 թթ.) ամսագրում տպագրված հակահայկական, պատմական կեղծարարության և ադրբեջանական քարոզչության ակնհայտ դրվագներ պարունակող աշխատանքների վերաբերյալ։

Ստորև ներկայացվում են գիտաքննադատական դիտարկումներ՝ «Ժամանակակից գիտական միտք» («Современная научная мысль») ամսագրում տպագրված հետևյալ հոդվածների վերաբերյալ․

Халилов Э.Ш. Кавказская политика России: историософские размышления (2022, № 3).

Ахмедова Н.А. Вопросы истории Азербайджана в российской историографии второй половины XIX – начала XX века (2023, № 6).

Гюнтекин Наджафли. Восточная политика Екатерины II и попытки создания армянского государства на Южном Кавказе (60–80-е гг. XVIII в.) (2023, № 3).

Исмаилов Х.Н. К характеристике сельского хозяйства в Эриванской губернии в начале XX века (2024, № 5).

Այս հոդվածների քննությունը ցույց է տալիս, որ բոլոր՝ չորս հրապարակումներում էլ առկա են ադրբեջանական քարոզչությանը հատուկ՝ քաղաքականորեն մոտիվացված, պատմական նյութի խեղաթյուրումներ, հայերիպատմական ներկայությունը տարածաշրջանում չեզոքացնելու կամ նվազեցնելու փորձեր։

Այս առումով՝ հատկապես «ցայտուն» է Ադրբեջանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Պատմության ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող Գյունթեքին Նաջաֆլիի հոդվածը, որտեղ առկա են պատմական իրողությունների ակնհայտ կեղծումներ և ակադեմիական էթիկայի կոպիտ խախտումներ։

Օրինակ՝ հեղինակը միտումնավոր անտեսում է հայկական և ռուսական քաղաքական սուբյեկտների միջև դիվանագիտական հարուստ նամակագրության աղբյուրագիտական բազան, միտումնավոր չի նշվում Արցախի մելիքների հայկական ծագման մասին՝ նրանց ներկայացնելով որպես «քրիստոնյա մելիքներ», հայ քաղաքական ու մշակութային գործիչների մշակած ազատագրության ծրագրերը ներկայացված են պարզունակ և հեգնական ձևով՝ հայերին վարկաբեկելու ակնհայտ միտումով (օրինակ՝ «Հայ արքեպիսկոպոսը ներկայացրել է հայկական հողերի հորինված քարտեզ…»), օգտագործվում է գրականության սահմանափակ ցանկ․ 17 աղբյուրներից կեսն ադրբեջանական է, ներառյալ՝ ինքնահղում սեփական հոդվածներին, ինչը հակասում է գիտական բարեվարքությանը։

Ուշագրավ է, որ հեղինակն Օսմանյան և Իրանական պետությունների կողքին XVIII դարում և XIX դարի սկզբին հիշատակում է «Ադրբեջան» քաղաքական միավորը, որը տվյալ ժամանակաշրջանում պարզապես գոյություն չի ունեցել։

Ն.Ա Ահմեդովայի հոդվածում կիրառվում է տեղանուններիփոխարինման մեթոդը՝ Արևելյան Հայաստանի բնիկ հայկական տարածքների նկատմամբ դիտավորյալ հետադարձ կերպով թյուրքական անվանումներ ներմուծելը։ Պատմագիտական արժանահավատ աղբյուրները (ռուսական, հայկական, եվրոպական, արաբական, վրացական, բյուզանդական և այլն) վկայում են տվյալ տարածքներումհայկական ներկայության մասին։ Բացի այդ՝ անընդունելի է «Արևմտյան Ադրբեջան» եզրույթի օգտագործումըպատմական հայկական հողերի նկատմամբ, ինչպեսնաև՝ մինչ 1918 թվականը գոյություն չունեցող «Ադրբեջանի» արհեստական բաժանումն «Արևմտյան» և «Արևելյան» մասերի։

Նմանատիպ նարատիվներ հանդիպում են նաև Է.Շ.Խալիլովի հոդվածում։ Վերջինս պնդում է, օրինակ, թե ռուս-իրանական պատերազմներիարդյունքում «Ադրբեջանի պատմական տարածքը վերջնականապես բաժանվեց երկու մասի»։

Ակնհայտ կեղծարարություն է նաև Արցախում «աղվանաթյուրքական ցեղերի» գոյության մասին պնդումը, որոնք իբր հնուց բնակվել են այստեղ։ Այս հասկացությունը պատմական օքսյումորոն է (հունարենից՝ անգրագետ սրամտություն)։ Աղվանքը՝ որպես քաղաքական միավոր, դադարել է գոյություն ունենալ VIII դարում, մինչդեռ թյուրքական ցեղերը հայտնվել են տարածաշրջանում միայն XI դարի կեսերին՝ սելջուկյան արշավանքների արդյունքում։ Այս կեղծ թեզը, որը մշակվել է Ֆ. Մամեդովայի կողմից խորհրդային շրջանում, զուտ քաղաքական բնույթ է կրում և զուրկ է աղբյուրագիտական տարրական հիմքից։

Բացի այդ՝ Խալիլովի հոդվածի գրականության ցանկի վերլուծությունը ևս վկայում է հետազոտության ակադեմիական չափանիշներին անհամապատասխանության մասին։ 18 աղբյուրներից 11-ն ադրբեջանականհրատարակություններ են, բացակայում են հայկական աղբյուրները, գրեթե չկա արևմտյան պատմագիտականգրականություն, օգտագործված են հնացած և քաղաքականապես մոտիվացված աշխատություններ՝ օրինակ՝ Վ.Լ. Վելիչկոյի աշխատանքը և այլն։

Ադրբեջանական հակագիտական նույն նարատիվները բնորոշ են նաև Խ.Ն Իսմայիլովի աշխատանքին, որը շարադրվել է ընդամենը 9 հրապարակման հիման վրա, ընդ որում՝ մի մասն ադրբեջանական։ Հոդվածում բացակայում են արխիվային հիմնական աղբյուրները, իսկ եզրակացությունները հիմնված են քաղաքականացված մեկնաբանությունների վրա, ներառյալ՝ փաստական հիմք չունեցող պնդումները, թե իբր XX դարի սկզբին Երևանի նահանգում ապրել են «ադրբեջանցիներ»։ Իրականությունն այն է, որ նման էթնոնիմ տվյալ ժամանակաշրջանում գոյություն չի ունեցել, և Կովկասի թյուրքախոս մահմեդական բնակչությունը պաշտոնական փաստաթղթերում ընդամենը նշվել է որպես «մահմեդականներ» կամ «կովկասյան թաթարներ»։

Հակագիտական և անհիմն է հեղինակի պնդումը, թե «Թուրքմենչայի (1828 թ․) և Ադրիանապոլսի (1829 թ․) պայմանագրերից հետո ցարական կառավարությունը նպատակաուղղված տեղափոխում էր հայերին Ղաջարական պետությունից և Օսմանյան կայսրությունից՝ այս տարածքներում ադրբեջանցիների տեսակարար կշիռը նվազեցնելու և հետագայում Երևանը հայացնելու նպատակով»։

Մեր համոզմամբ՝ ամսագրի խմբագրական խորհուրդը պետք է բավարար գիտելիքներ ունենար՝ իմանալու, որ Երևանը պատմական հայկական քաղաք է՝ տեղաբնիկ հայկական բնակչությամբ։

Վերոհիշյալից ելնելով՝ մենք պահանջում ենք.

անցկացնել նշված հրապարակումների գիտական կրկնակի փորձաքննություն,

հեռացնել այս և այլ նմանատիպ աշխատանքներն ամսագրի կայքէջից,

խստացնել Հարավային Կովկասին վերաբերող հոդվածների գրախոսման ընթացակարգը,

ապահովել գիտական ամսագրին հարիր ակադեմիական չափանիշների պահպանումը։

Հարգանքով՝

«Գեղարդ» գիտավերլուծական հիմնադրամ

–00—ԱՊ