Հայկական լեռնաշխարհի մշակութային ժառանգության օմբուդսմենի գրասենյակի և «Ազգային» պատմամշակութային ՀԿ-ի համատեղ հայտարարությունը Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցի կապակցությամբ.

2025 թվականի ապրիլի 24-ին մենք կանգնած ենք Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցի նախաշեմին՝ որպես ոչ միայն հիշատակի և խոնարհման օր, այլև որպես խարազանող ու դատապարտող հիշեցում` մարդկության դեմ իրականացված ոճրագործության մասին։Մեկուկես միլիոն անմեղ հայերի` պետականորեն կազմակերպված բնաջնջման այս տարելիցը մեզ պարտադրում է միևնույն հարցը կրկին ու կրկին՝ ինչու՞ մինչ այսօր արդարությունը մնում է կույր, իսկ ոճրագործները՝ ազատ ու գազանաբարո։

1915-1923 թվականներին Օսմանյան, այնուհետև Հանրապետական Թուրքիան ոչ միայն ոչնչացրեց մի ամբողջ ժողովուրդ, այլ փորձեց ջնջել նրա Հիշողությունն ու ինքնությունը։ Ավերվեցին եկեղեցիներ, վանքեր, դպրոցներ, հազարավոր ձեռագիր մատյաններ, գողացվեցին ու ոչնչացվեցին մշակութային արժեքներ՝ այդ ամենը նպատակ ունենալով ջնջել հայկական անունը Հայկական լեռնաշխարհից։ Սա ոչ թե միայն ցեղասպանություն էր, այլ քաղաքակրթական հանցագործություն։

Սակայն ամենասարսափելին այն է, որ այս ոճիրը ոչ միայն երբեք պատշաճ դատապարտում չստացավ, այլ նաև դարձավ նախադեպ նոր ցեղասպանությունների և զանգվածային բռնությունների համար, որի արձագանքները դրսևորվեցին նաև 20-րդ դարի վերջին` աշխարհի տարբեր տարածաշրջաններում` Սիրիա, Դարֆուր, Կամբոջա, Ռուանդա…և շարունակվում է 21-րդ դարում։ Ցեղասպանության ժառանգությունը շարունակվեց և խորացավ «Ադրբեջանի» կողմից՝ թուրքական ցեղասպան քաղաքականության պատվերով կատարելու ցինիկ պատրաստակամությամբ։

Մենք չենք մոռացել, չենք մոռանալու, և չենք լռելու՝

• 1918 թ. Բաքվի հայերի կոտորածը,
• 1920 թ. Շուշիի ջարդը,
• 1988 թ. Սումգայիթում և Գանձակում հայերի դաժան սպանությունները,
• 1990 թ. Բաքվի վերջին կոտորածը,
• 1991-1992 թթ. «Օղակ» ահաբեկչական գործողությունը,
• 1992 թ. Մարաղայի կոտորածը,
• Գուրգեն Մարգարյանի դաժանաբար մարդասպանության հերոսացումը Բուդապեշտում, երբ մարդանման հրեշը նախապես պատրաստված ու կանխամտածված ` կացնի 16 հարվածով սպանել էր քնած հայ սպային,
• 2016 և 2020 թթ. պատերազմական հանցագործությունները Արցախի դեմ,
• 2022-2023 թթ. Արցախի շրջափակումը, էթնիկ զտումն ու բռնազավթումը,
• և մինչ օրս շարունակվող մշակութային ցեղասպանությունը։

Այս ամենը հնարավոր դարձավ միայն միջազգային անտարբերության, երկակի ստանդարտների ու լուռ մեղսակցության պայմաններում։

Այսօր՝ հարյուր տասը տարի անց, նույն մեթոդները, նույն ատելությունը, նույն նպատակները՝ վերացնել հայկական գոյությունը, իրականանում են արդեն Ադրբեջանի կողմից՝ Եվրոպայի և արևմտյան «մարդասիրական արժեքների» լուռ դիտակտիվությամբ։

Արդյո՞ք միջազգային հանրությունն այսքանից հետո դեռ իրավունք ունի խոսել մարդու իրավունքներից, եթե չի կարողանում ճանաչել ու պատժել մեկ դար շարունակվող ցեղասպանությունը։ Արդյո՞ք քաղաքակրթություն է այն, որը չի կարող կանգնեցնել պատմության կրկնությունը։

2023 թվականի սեպտեմբերի «Ադրբեջանի» հարձակումը և Արցախի բռնազավթումը՝ ուղեկցված 150,000 արցախահայերի բռնի տեղահանությամբ, մարդկության հանդեպ նորագույն հանցագործություն էր, որի միակ պատասխանը դարձյալ լռությունն էր։ Արցախի մշակութային ժառանգության նկատմամբ իրականացվող համակարգված վանդալիզմը, խաչքարերի, եկեղեցիների, գերեզմանոցների ոչնչացումը, պատմության կեղծումը բնութագրվում են որպես շարունակվող մշակութային ցեղասպանություն՝ այդ ամենը իրականացվում է պետական քաղաքականության մակարդակով, Ադրբեջանի բարձրագույն ղեկավարության ուղիղ հրահանգով։

Այսօր մենք չենք հիշատակում միայն զոհերին, մենք մեղադրում ենք՝

• Թուրքիային՝ ցեղասպանության կազմակերպման և մերժման,
• «Ադրբեջանին»՝ շարունակական էթնիկ զտումների ու մշակութային ոչնչացման համար,
• և միջազգային հանրությանը՝ համակերպման, լռության ու արդարության բացակայության համար։

Մենք չենք խնդրում, մենք պահանջում ենք․

• Ցեղասպանության լիարժեք ճանաչում և դատապարտում,
• Մշակութային ցեղասպանության փաստերի միջազգային գնահատում և արձագանք,
• Պատժամիջոցներ ոճրագործ պետությունների նկատմամբ,
• Զրկված ժողովրդի՝ Արցախի հայության իրավունքների պաշտպանություն,
• Հայկական մշակութային ժառանգության պաշտպանության միջազգային մեխանիզմների ներգրավում։

Հիշում ենք՝ դատապարտելու համար։

Պահանջում ենք՝ անարդարությունը վերացնելու և մարդկության դեմ գործադրված ոճիրների` ցեղասպանության հետագա շարունակականության դեմ պայքարելու և կանխարգելելու համար։

Պաշտպանում ենք՝ ապագայի համար։

–00—ՍՊ